2019 чылдың сес айның 14-тен 23-ке чедир, Индияның мурнуу чүгүнде турар Таши Гомаң хүрээзиниң 80 дугаар томуйлаткан Камбы-ламазы Геше Лобсаң Гьялцен башкының Тывага шажынчы ажыл-агый аайы-биле аалдап кээп чораан.
Геше Лобсаң Гьялцен башкы моон мурнунда Тывага Даши Гоман хүрээниң камбы-ламазының дүжүлгегезинге саадавайн тургаш база келген.
Улуг башкының Тывага бо удаада келген сорулгазының кол угланыышкыны – Тыва хүрээлер биле Гомаң хүрээзиниң аразынга шаг-тѳѳгүден тургустунуп келген шажын ѳѳредилгезиниң болгаш шажын чорудулгазының талазы-биле янзы-бүрү харылзаалырны үргүлчүлээри болгаш моон-даа соңгаар ону быжыктырары, база тѳѳгүлүг чаңчылдарны үспейн сагыыры болур.
Буддизмниң Тываже нептерээн тѳѳгүзүнден бээр (1700 чылдарның ийиги чартыындан эгелеп) Таши Гомаң хүрээзиниң Камбы-лама башкылары, камбы дүжүлгезинге саадап, ук бедик дужаалды хүлээп алгаш, буддизм шажынын сүзүглеп чоруур Моол, Тыва, Калмык, Бурятияның чоннары-биле менди солчуп, чолукшуп, оларны эргиир чаагай чаңчылдыг чораан.
Шажын-чүдүлгениң чаа үеде (1990 чылдарның эгезинден тура) Тывага ажык-чарлыг сайзырап эгелээни билек, ук чаңчыл катап база бодарап келгени ѳѳрүнчүг.
Ооң түңнелинде, 90 чылдарның бирги чартыындан тура Тывага Таши Гомаң хүрээзиниң Камбы-ламалары удаа-дараа моорлап чедип кээп турар болу берген.
Буддизм шажынының чаа езу-биле сайзыралының уезинде Таши Гомаң хүрээзиниң Камбы-ламазы Тывага бир дугаар 1995 чылда келген. Ол болза ук хүрээниң 76 дугааргы Камбы-ламазы дээрги Лобсаң Денба башкы болган.
2001 чылда Таши Гомаң хүрээзиниң 77 дугаар Камбы-ламазы Цүлтим Пунцок Тывага аалдап келген.
Дараазында, 2007 чылда ол-ла хүрээниң 79 дугааргы Камбы-ламазы Йѳнден Гьятцо база келгеш барган. 2019 чылда 80 дугаар Камбы-ламазы Лобсаң Гьялцен башкы келгени бо.
Лопсаң Гьялцен Камбы-лама Кызыл хоорайга келгенинин бирги хүнүнде, бо удаада Тывага үш кол үүле бүдүрер сорулгалыг келгенин медеглээн.
Ажыл-херектиң аян-чоруун чедиишкинниг доозуп тура, ол: «Тыва Республикага кылыр деп соругдап келгеним үүле-херээмни саат чокка тергиин эки деңнелге бүдүрдүм. Ажылымның эки түңнелдерлиг болганынга ѳѳрүп, сеткилим ханып, сагыжым дыштыг чанып чоруп тур мен» – дээнин Тыванын Камбы-лама эргелелиниң лама-башкылары ѳѳрүп хүлээп алганнар.
Даши Гомаң хүрээзиниң Камбы-ламазының үш угланыышкынныг ажылы дараазында утка-шынарлыг турган:
1) Тываның Камбы-ламазы Лопсаң Чамзы башкы-биле ужуражып, ооң мурнунда тургустунган дугуржулга езугаар, чаа ажылчын Керээге ат салыры.
2) Тыва Республиканың Чазааның Баштыңы Ш.В. Кара-оол-биле ужуражып, Индияның мурнуу чүгүнде Гомаң хүрээзинде ѳѳренип турар тыва лама-хуурак башкыларның амгы үеде ѳѳредилгезиниң болгаш амыдыралының байдалының, база оларның чедип алыры эртем-билиин келир үеде Тывага каяа, канчаар ажыглаарының дугайында удур-дедир үзел-бодал солчуру, база бо талазы-биле моон соңгаар дагын-дагын ужуражып, сырый харылзаа тудуп ажылдаарының езу-чурумунга хамаарышкан чугаа кылыры турган.
3) Тыва Республиканың чүдүкчү чонунга буддизмниң философиязынга даянып туруп, оларның амыдыралынга дузалыг болур шажын ѳѳредииниң чагыг-сүмелерин берип, элээн-каш ужуражылгаларны кылыры.
Бо үш салдынган сорулгаларын Гомаң хүрээзиниң Камбы-ламазы Лопсаң Гьялцен башкы долузу-биле күүсеткени ооң дараазында ажылчын планындан кѳскү.
Сес айның 15-тиң хүнүнде 15:00 шакта Тыва Республиканың Чазааның Баштыңы Шолбан Валерьевич биле Таши Гомаң хүрээзиниң Камбы-ламазының ажылчын ужуражылгазы бедик деңнелге болуп эрткен.
Сес айның 15-тен 19 хүннериниң кежээки үелерде Гомаң хѳрээзиниң Камбы-ламазы Тываның Улусчу Чогаадылга бажыңынга калбак чон-биле ужуражылгаларны кылып, буддизмниң ѳѳредиглери-биле үлежип, оларны таварыштыр кѳъп чонга бодунуң чагыг-сүмелерин берген.
Үстүнде айыттынган кол үш ажыл-ижинден ангыда, Улуг башкы сес айның 19-туң хүнүнде Тес-Хемниң Берт-Даг сумузунуң девискээринде чаа сиилбиттинип турар Бадма Субурганының арамай езулалын кылганы тус черниё чуртакчыларынга-даа, Тываның ѳске булуңнарындан бо хемчегге киржип. Чүдүп-сүзүглээр сорулгалыг келген тыва чонга-даа канчаар-даа аажок ѳѳрүнчүг болуушкун болган.
Сес айның 20-ниң хүнүнде 15:00 шакта Тываның Камбы-лама эргелелинге Таши Гомаң хүрээзи биле Тываның Камбы-лама эргелелиниң аразынга кады ажылдажылганың Керээзинге буддизм шажынының ук тѳптериниң ийи Камбы-ламараның ат салганы, Тывада сарыг шажынның сайзыралының тѳѳгүзүнче кирери чугаажок.
База ол ышкаш сес айның 21-ниң хүнүнде сарыг шажынның сураглыг улуг тѳвү болур Үстүү-Хүрээге чүдүкчү чонга ѳѳредигни Таши Гомаё хүрээзиниң Камбы-ламазы сѳёнеп берген, Үстүү-Хүрээ девискээринде тыва лама башкыларның чаа сиилбип турары субурганнар тудуун Камбы-лама Лобсаң Гъялцен арамайлавышаан, курайлап бергенинге чон кызыгаар чок ѳѳрээн.
Август 22-ниң хүнүнде Барыын-Хемчик кожуунуң Кызыл-Мажалык сумузунда туткан «Бурган Сесерлии» деп кайгамчыктыг ханы шажынчы уткал-шынарлыг чараш черниң байырымныг ажыдыышкынын кылып, ону арамайлап, алгап-мактаанынга, чыглып келген чон стекили ханган.
Сес айның 22-ниң хүнүнде Лобсаң Гъялцен башкы ѳвүр кожууннуң Хандагайты сумуга аалдап барган. Аңаа чораан үезинде ол черде чаа чаларадып тудуп каан «Ак Дарийги» аттыг чаагай хүрээ дуганының ажыыдышкынын байырлыг байдалга эрттирген.
Тѳвүт чоннуң Индияда тудуп сайзырадып алганы бурунгу тѳѳгүлүг Даши Гомаң хүрээзиниң Улуг удуртукчу башкызы Тывага ажылчын аян-чорукту кылганы, ук аян-чорук үезинде Тыва Республиканың сарыг шажынынга, ооң чүдүкчү чонунга ажыктыг ажылдарны ооң дакпыр-дакпыр күүседип кылып чорутканы, Тываның сарыг-шажынының амгы үеде тѳѳгүзүнге, ооң келир үеде сайзыралынга база бир солун болуушкун болуп арттар дээрзинге чигзиниг турбас.
Лобсаң Гъялцен башкы буянныг үүле-херээн Тывага чедиишкинниг дооскаш, сес айның 23-түң хүнүнде Тывадан Бурят чурттунче аъттаныпкан.
Лобсаң Гъялцен башкының чон-биле хала чокка аргыжарынга болгаш шажынның ѳѳредиин берип турар үелерде чүдүкчү чон ооң тайылбырын эки билип,эчизинге чедир шиңгээдип алырынга, база Чазак-чагырга черлериниё янзы-бүрү деңнелдеринге болгулаан ужуражылгаларга Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң шажын-чүдүлге шинчилээр эртем бѳлүүнүң эртем ажылдакчызы И.И. Монгуш дузалажып, очулдурукчу ажылды бедик деңнелге күүсеткен.
Ук ажылды И.И. Монгуш Тываның Камбы-лама эргелели биле институттуң удуртулгазының аразында дугужулга болгаш Тыва Республиканың Чазаанын берген даалгазын езугаар кылып чоруткан.
Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг
тускай шинчилелдер институдунуң шажын-чүдүлге шинчилээр эртем бѳлүү.