Тываныӊ гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуӊ дыл секторунуӊ эртем ажылдакчылары Төрээн дылдар хүнүн чылдыӊ-на демдеглеп, кижилерге төрээн дылыныӊ үнезин, ону кадагалап арттырарыныӊ чугулазын тайылбырлап – эртемни чонга нептередир улуг ажылды кылып турарлар.
Эрткен чылын олар бо хүннү Кызыл хоорайныӊ албан-хаакчыттарынга, өөреникчилеринге тыва дылга диктант бижиттирип эрттирген болза, бо чылын кожууннарже үнүүшкүн кылыр деп шиитпирлээннер. Ынчангаш Кызыл кожууннуӊ Черби ортумак школазыныӊ тыва дыл, чогаал башкызы А.-Х.К. Саттың чалааны-биле дыл секторунуӊ эргелекчизи Серээдар Н.Ч., эртем ажылдакчылары Симчит К.-М.А., Саая О.М., Саая С.Д., Аннай Э.К. февральдыӊ 21-де Чербиге чорааннар. Төрээн дылдар хүнүнге тураскааткан хемчеглерни чырыдары-биле КТРК «Тываның» журналистери, «Шын» солуннуң корреспондентизи база чорааннар.
Школаныӊ өөреникчилери болгаш эртем ажылдакчыларыныӊ ужуражылгазы байырлыг шинчи-биле эгелээн. Ортумак, улуг класстарныӊ өөреникчилери каас кылдыр даараан тыва тоннарын кеткеш, тос аӊгы аялгага салып чогааткан кожамыктарын чыылганнарга бараалгаткан.
Дыл секторунуӊ эртем ажылдакчылары Төрээн дылдар хүнүн таварыштыр уругларга байыр чедирбишаан, боттарыныӊ белеткеп алган илеткелдерин номчуп бергеннер. Н.Ч. Серээдарның «Кызыл хоорайда тыва дылдыӊ байдалыныӊ дугайында» илеткели дыӊнакчыларны онза сонуургаткан. Кожуун черниӊ өөреникчилери хоорайда төрээн тыва дылывыстыӊ байдалынга хамаарышкан хөй чаа чүүлдерни билип алганнар. Чамдык хоорай чурттакчыларыныӊ төрээн дылынга тоомча чогун, аныяк өскенге ону дамчытпайн турарын, төрээн дылын шуут билбес кижилерниӊ барын анкеталарга үндезилээн шинчилел бадыткаан. Кызылчыларныӊ тыва дылда бар нарын сөстерни тургузуп билбезин, аъттыӊ чүзүннерин танывазын өөреникчилер элдепсинип дыӊнааш, боттарынга чогуур түӊнелдерни үндүрүп алганнар.
Тыва ырыларныӊ сөстериниӊ темалыг бөлүктээшкинин кылып, ырылар сөстериниӊ онзагай талаларын, четпестерин, тыва ыраажыларныӊ дикциязында эдип алыры күзенчиг чүүлдерниң дугайында Саая О.М. «Амгы үениӊ тыва эстрада ырларыныӊ чугаа культуразы» деп илеткелинге чугаалаан. Аныяк кижиге ырыларныӊ салдары күштүг болуп турарын барымдаалааш, тыва ырылар аразында онзагай, чараш, сөзү байлак ырыларны айтып берип турары дыӊнакчыларга ажыктыг болган.
Симчит К.-М.А. делегейде, Россияда кандыг дылдар чидип бар чыдарын, дылдарны катап «диргизип» ап болурунуӊ аргаларын, ындыг болуушкуннуӊ чижээн айтып тургаш чугаалааны солун болган. Эсперанто дээн ышкаш кылымал дылдарныӊ тыптып турары, оларны кымнар кандыг чылдагааннар-биле чогаадып турары дээн ышкаш чаа билиглерни илеткелчи таныштырган.
Аннай Э.К. Android системалыг мобильдиг телефоннарга ажыглаарынга кылдынган «Тыва танал», «Тыва-орус сөстүк» деп капсырылгаларны киирип, ажыглаарын тайылбырлап берген.
Саая С.Д. «Вконтакте» деп социал четкиниӊ тыва интерфейзиниӊ кылдынып туранын, ону тургузарынга бергедээшкиннерни айтып, ооӊ ажыглалыныӊ дугайында делгереӊгейи-биле тайылбырлап берген.
Ужуражылганыӊ түӊнелинде Серээдар Н.Ч. аянныг номчулга мөөрейиниӊ тиилекчилеринге, тыва дылга диктантыны «тергиин» база «эки» деп демдектерге бижээн өөреникчилерге байыр чедирбишаан, Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң ажылдап кылганы «Тыва улустуң тоолдары», «Тыва чугаа культуразы», «Ачыты Кезер Мерген», «Күлтегин» деп номнарын шаӊнал кылдыр тывыскан. «Орус-тыва словарьны», «Тыва дылдыӊ тайылбырлыг словарын», Б.И. Татаринцевтиӊ «Тыва дылдыӊ этимологтуг словарын», «Тываныӊ төөгүзүн», С.М. Орус-оолдуӊ «Шилиндек ажылдарын», З.Б. Самданныӊ «Шилиндек ажылдарын» школаныӊ библиотеказынга байырланчыг байдалга дамчыткан.
