Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң дыл секторунуң эртем ажылдакчыкчылары февраль 21-де Бүгү делегейниң төрээн дыл хүнүнге тураскааткан байырлыг хемчегни Кызылдың 2 дугаар муниципалдыг ортумак школазынга демдеглеп эрттирген. Байырлыг хемчегге тыва дылга диктант бижиири-биле хөй чон чыглып келген. Ниитизи-биле, 104 кижи келген.
Тыва литературлуг дылдың сайзыраарынга тыва классиктерниң С.А. Сарыг-оолдуң, С.Б. Пюрбюнуң, М.Б-Х. Кенин-Лопсанның, К-Э.К. Кудажының, С.С. Сюрюн-оолдуң чогаалдары улуг салдарлыг болган. Диктантының сөзүглелин Тываның Улустуң чогаалчызы С.А. Сарыг-оолдуң «Ангыр-оолдуң тоожузу» деп романындан «Шагаа» деп үзүндүден алганы таварылга эвес.
Институттуң дыл секторунуң эргелекчизи, дыл эртемнериниң кандидады Серээдар Надежда Чылбаковна мындыг сөстер-биле байырлыг хемчегни ажыткан: «Февраль 21-де Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институду Бүгү делегейниң төрээн дыл хүнүнге тураскааткан байырлыг хемчегни демдеглеп эрттирип турар. 1999 чылдың ноябрьның 17-де ЮНЕСКО-нуң Чиңгине конференциязының шиитпири-биле Февраль 21 − Бүгү делегейниң төрээн дыл хүнү кылдыр чарлаттынган. Тыва дыл – Тыва республиканың күрүне дылы».
Бо байырлыг хемчегге организацияларның киржилгези эки болган. Ылаңгыя Культура яамызындан сайыттың оралакчызы Монгуш Михаил Сентябрьовичиниң башталгазы-биле 38 ажылдакчы киришкен. Тывада Онза байдалдар яамызындан өрт отрядының начальниги Биченей Омак Монгушовичиниң удуртулгазы-биле 19 ажылдакчы киришкен. База ол ышкаш хоорайның шүүгү чериниң болгаш Тывада пенсия фондузунуң салбырының ажылдакчылары байырлыг хемчегге идепкейлиг киришкеннер. Кызылдың 2 дугаар муниципалдыг ортумак школазының тыва дыл болгаш тыва чогаал эртемнериниң хоочун башкызы Оюн Татьяна Сувановнаның киржилгезин онзалап демдеглезе чугула. Байырлыг хемчегниң эң биче киржикчизи – Элегес-Аксы ортумак школазының 10-гу клазының өөреникчизи Салчак Аюна болган. Эртип турар байырлыг хемчегге өг-бүле идепкейлиг киржип, уруу Аюнаны эдертип алгаш келген.
Частырыглар көвей нуруузунда дараазында чүүлдерде таваржып турар: 1) диктантының сөзүглелинде ө, ү, ң деп үннерниң үжүктери хөйү-биле таваржып турар, ынчалза-даа чон айыттынган үннерниң үжүктерин демдеглевейн турар; 2) нарын сөстерниң шын бижилгези; 3) өк-биле адаар ажык үннер; 4) дакпырлап бижиир ажык эвес үннер; 5) дорт чугаада бижик демдектери.
Дыл секторунуң эргелекчизи, филология эртемнериниң кандидады Серээдар Надежда Чылбаковна база филология эртемнериниң кандидаттары, башкарыкчы эртем ажылдакчылары Серен Полина Сергеевна, Симчит Кызыл-Маадыр Авый-оолович, Саая Оюмаа Маадыр-ооловна, эртем ажылдакчылары Даржай Алдынай Владимировна, Саая Саян Данович бо байырлыг хемчегге хөй янзы белеткел ажылдарын чорудуп, тыва дылдың грамматиказының нарын айтырыгларын чижектерге көргүскен презентацияны белеткеп кылгаш, диктантыны чонга бижидер мурнунда тайылбыр ажылын чедимчелиг кылып, презентацияда белеткээн материал-биле таныштырганы байырлыг хемчегге киришкен чоннуң тыва дылга диктантыны түңнелдиг бижииринге дузалыг болган.
Февраль 28-те Тываның үндезин культура төвүнге диктантының түңнелдерин дыңнаары-биле 40 кижи чыглып келген.
Ажылдарның түңнели мындыг: «5» демдекке бижиттинген ажыл чок, «4» демдекке 27 ажыл төлептиг болган, «3» демдекке – 11 кижи, «2» демдекке 62 кижи бижээн. Байырлыг байдалга шынзылга бижиктерни болгаш аңаа немей «Русско-тувинский словарь», «Тувинские народные сказки», «Ачыты Кезер-Мерген» деп номнарны Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң мурнундан ап, төлептиг болганнар.
Институттуң демдеглеп эрттирип турары Бүгү делегейниң төрээн дыл хүнүнге тураскааткан байырлыг хемчегге киржип келген чон өөрүп четтиргенин илеретпишаан, организацияларже мындыг үнүүшкүннерни удаа-дараа кылырын деткип, саналдарны киирген.
Дыл секторунуң ажылдакчылары чонга моон-даа соңгаар мындыг байырлыг хемчеглерге идепкейлиг киржип, бодунуң билиин чүгле хынаар эвес, а бар билиин амгы үениң амыдыралының негелдезинге дүүштүр улам сайзырадып, тыва чогаалдарны эки номчуп, төрээн дылынга хүндүткелдиг, хумагалыг болурун күзээн.
Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институду Бүгү делегейниң төрээн дыл хүнүнге тураскааткан байырлыг хемчегни организастап эрттиреринге дузалашкан Кызылдың 2 дугаар муниципалдыг ортумак школазының директору Наксыл Мира Делгер-ооловнага база школаның башкылары Оюн Татьяна Сувановнага, Дувак Ляна Стал-ооловнага, Монгуш Начын Михайловичиге өөрүп четтириишкин бижии болгаш «Русско-тувинский словарь», «Толковый словарь тувинского языка» деп словарьларны институттуң мурнундан сөңнеп сунган.
Дыл секторунуң эргелекчизи,
филология эртемнериниң кандидады Серээдар Н.Ч.