Чурагай эртеминиң чулазының чырыдыкчызы Чамыяңдан Баштай дыңнаан чурагачыларның ачы-хавыяазын алгадым! Чурагачылардан дорт дыңнап, меңээ дамчыдып, ѳѳреткен Башкым – Лхарам-кешпи Лобсаң Кемчок – Силерге мѳгейдим!   Шыяан ам, ѳртемчейивис ийи аңгы хевирлиг дээр: Шимчевес ѳртемчей биле шимчээр ѳртемчей. Шимчевес ѳртемчей – тайга-таңды дээн чижектиг чүүлдер ол, Шимчээр ѳртемчей – кѳжүп шимчээн амылыглар ол.   Шимчээр-шимчевес ѳртемчейлер...Read More

Айым чаазы, хүнүм эртези! Бээр көрген бедик тайгаларым – Бай-ла-Тайгам, Мөңгүн-Тайгам, Кызыл-Тайгам, Өдүген-Тайгам, Хаан-Көгей, Шашпаал сыны, Хайыраканнарым! Ыңай көрген ыдык таңдыларым – Мөңгүлегим, ыдык Дус-Даам, Буура даам, Доңгул тайгам, Ондум тайгам, хайыракан! Эртип турар хаван чылы Эгээртинмес Элбек дүжүт хайырлады! Оран-чуртта, чер-девискээрде Оът-чиирден онча-менди, Эът-чиирден эзе-менди, өршээлдиг Эртип чыдыр, хайыракан! Аккан сууң аржаан болду, Үнген...Read More

С празднования Шагаа — Нового года по лунному календарю — начиналась новая веха в жизни каждого тувинца. Одним из его важнейших элементов каждого праздника является трапеза. Подготовка к праздничному застолью у тувинцев на Шагаа начиналась задолго до наступления самого праздника. Особенностью новогодней пищи было то, что обильной должна была быть мясная пища, которая, как пишет...Read More

Аас чогаалын база дыл эртемин шинчилээр бөлүктерниң эртем ажылдакчылары Хомушку А.В. биле Монгуш Н.М. Кызылдың А.А. Алдын-оол аттыг № 2 школазының 2 «д» клазының өөреникчилери-биле ужуражылганы кылган. Хомушку А.В. Шагаа үезинде уругларның ойнап болур тыва оюннарын, оларны үдээн чугааларны болгаш тывызыктажырының чурумун уругларның боттарының киржилгези-биле көргүзүп тайылбырлап берген. Оон аңгыда дүрген чугаа болгаш узун тыныштың...Read More

Шагаа бүдүүзүнде, февральдың 20-де, Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң социология болгаш политология бөлүү Кызыл хоорайның 9 дугаар школазының башкылары, өөреникчилери-биле ужуражылганы эрттирген. Институттуң директорунуң оралакчызы Сайдаш Сайын-оолович Сади башкыларга база өөреникчилерге Шагаа-биле байыр чедиргеш, институттуң мурнундан белектерни сунган. Тыва өгге башкылар болгаш аныяк эртем ажылдакчылары школачылар-биле Шагаа дугайында чугаалажып, өөреникчилер аразынга тыва оюннар...Read More

Шагаа – самый любимый и желанный праздник тувинцев. Накануне праздника сотрудники групп этнографии и литературоведения провели познавательную лекцию для школьников МБОУ СОШ №2 г.Кызыла. Перед лекцией они встретились с директором школы – А.В. Чаш-оол, подарив ему актуальный сборник на тувинском и русском языках «Шагаа: истоки и традиции», и поблагодарив за сотрудничество. Сотрудники рассказали школьникам об...Read More

Шагаага күзүн-не белеткенип эгелээр. Улуг бода­ны соккаш, «шагаа чеми» дээш, аңгы шыгжап каар. Семис хойну, иртти өлүргеш, үүжелээр, үүргенелиг, чодураалыг чөкпектерни (кадыктарны) база-ла тускайлап куткаш, шагаада бузары-биле шыгжап каар. Шагаа эрги сан-биле кыштың адакы айы төнген- де, частың башкы айының бир. чаазында болур. Айның каштың хүнүнде болурун Айдан билип алыр. Ай долу турда, айның ортаны,...Read More

Алдай сыннарының ары-өвүр талазында Кыдат биле Моол күрүнелерниң кызыгаарында түрк дылдыг «көк-моънчактар» деп чон чурттап турар. Чамдык чогаалдарда, эртемденнерниң ажылдарында «тыва моолдар» деп-даа адаарлар. Олар Кыдаттың ортумак язы-сөөктүг чоннары-биле кады-кожа Синьзян-Уйгур автономнуг можузунуң Алтай аймааның Алтай хоорай, Хава, Буурчин, Ак-Догай сумуларының девискээринде ийи мун ажыг кижи чурттап турарлар (1). Кыдаттың тывалары азы «көк-моънчактар»-ның тывылган угунуң...Read More

Шагаа – чөөн чүк чоннарның эрги чылды үдеп, чаа чылды уткуур эң ыдыктыг улуг байырлалы. Ол дээрге, соок кышты хүр-менди ажып, чылыг частың айы-биле чолукшужары, база кижи бүрүзүнге база бир чаа назынны немеп турар дээн чижектиг ханы уткалыг байырлал болур. Шагаа байырлалында эң-не элбек аъш-чемин белеткеп, аал-оранын, кодан-девискээрин, кажа-хораазын аштап-арыглап, кижи бүрүзү чаа даараан идик-хевин...Read More