Иргит Бадра 110 харлаан

2020 чылдың февраль 3-те Тес-Хем кожууннуң Чыргаланды сумузунга Тыва Республиканың Чазааныӊ чанында Тываныӊ гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем ажылдакчылары Ш.А. Мааты-оол, Ш.Д. Ооржак, Ш.Ю. Кужугет ТАР-ның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү И.Ү. Бадраның 110 харлаанынга тураскааткан хемчеглерге киришкен.

Байырлыг кежээге чогаалчының салгалдары – уйнуу Б.И. Куулар (Бадра И.И. уруу); И.И. Бадраның өөнүң ишти Л.Ч. Монгуш;  Ч.А. Оюн (Иргит Б.Ү. угбазының уруу); уйнуу С.П. Чимит, Тываның болгаш Россияның чогаалчылар, журналистер эвилелиниң кежигүннери, А.С. Пушкин аттыг Национал библиотеканың ажылдакчылары, Республиканың немелде өөредилге сайзырадыр төвүнүң методистери, аӊгы-аӊгы кожууннардан башкылар, сургуулдар чыылган.

Юрий Аранчын аттыг төөгү, чурт-шинчилел музейиниң эргелекчизи У.Д. Эртине «Иргит Бадра – Тывавыстың баштайгы чогаалчыларының бирээзи» деп делгелгени белеткээш, дараазында мөөрейлерни чарлаан:

Башкыларга

  1. «Төрээн чогаал кичээли»;
  2. «Класстан дашкаар номчулга кичээли»;
  3. «Класс шагы».

 Өөреникчилерге

  1. «Шинчилел ажылдары»;
  2. «Чуруктар»;
  3. «Чогаадыглар»;
  4. «Аянныг номчулга»;
  5. «Шиижиткен көргүзүглер» дээш оон-даа өске.

Б.Ү. Иргиттиң чогаадыкчы ажыл-ижинге хамаарыштыр 5-11 класстарның аразынга республика чергелиг эртем-шинчилел конференциязы болуп эрткен. Ооң ажыдыышкынынга Россияның эртем хүнүн уткуштур Шончалай Ооржак «ТГШИ-ниң алдарлыг эртемденнери», Шеңне Күжүгет «Аспирантура дугайында» илеткелдерни экранга көргүзүп тургаш, өөреникчилерге таныштырган. Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Шончалай Мааты-оол «Шүлүк бижип өөрениили» деп темага мастер-классты уругларга эрттирген.

«Шинчилел ажылдарының мөөрейи» деп секцияның жюри кежигүннери кылдыр Ш.А. Мааты-оол, Ш.Д. Ооржак, Ш.Ю. Кужугет ажылдаан. Олар өөреникчилерниң 11 илеткелин дыңнааш, дараазында түңнелдерни үндүрген:

5-8 класстар аразындан I черни Кунаа-Сиирин Кларина (дыңнадыы: «Арзылан Кудерек – участник Кобдинского сражения») алган.

II-черге Монгуш-оол Денис (дыӊнадыы:«Иргит Бадраның «Арзылаң Күдерек» деп чогаалында мөге кижиниң овур-хевирин көргүскени»), Чыргал Айбек (дыӊнадыы: «Арзылаң Күдеректиң ажыглап чораан хүреш аргаларының дугайында репортаж илеткелди») төлептиг болган.

III-кү черни Седен Ай-Мерген (дыңнадыы: «Кидиспей Чооду Дагба оглу – бирги тыва ужудукчу») биле Уржамай Ая (дыңнадыы: «Иргит Бадра – баштайгы тыва чогаалчыларның бирээзи») алган.

9-11 класстар аразындан Арагат Аюш «Иргит Бадраның «Арзылаң Күдерек» деп романында портрет чурумалы» деп темага илеткелди кылгаш,  I-ги черге төлептиг болган. Дагба Энерел «Иргит Бадраның «Арзылаң Күдерек» деп чогаалында Тес хемниң овур-хевирин көргүскени» деп дыңнадыы-биле II-ги черни алган.

Шииткекчилер өөреникчилерниң эртем-билигже чүткүлдүүн, сонуургалдыын демдеглеп тура, уругларга база удуртукчу башкыларга ажыктыг сүмелерни берген. Тодаргайлаарга, чамдык илеткелдерде чогаал теориязының билиишкиннери тайылбырлаттынмайн турар. Ылаңгыя шинчилел ажылының тургузуунга хамаарыштыр тускай негелделерни өөренип көөрүн чугаалашкан. Мындыг хевирлиг сайгарылгаларны моон-даа соңгаар уламчылаарын республиканың тыва дыл болгаш чогаал башкылары демдеглээн.

ТГСЭТШИ-ниң аныяк эртем ажылдакчылары улуг чогаалчының 110 харлаанынга тураскааткан байырлыг хемчеглерге киришкенинден аңгыда, И.Ү. Бадраның чогаадыкчы ажыл-ижинге хамаарышкан видео (326,16 МБ) болгаш фотоматериалдарны (170) чыгган.

 

Ш. Ю. Күжүгет

Поделиться ссылкой: