Тыва чоннуң төөгүзүнде тайга-таңдының кежиин четтирери – мал малдаары, тараа тарыыры-биле кады амыдыраарының база бир аргазы болуп келген. Ажыл-ижи, сагыш-сеткили бойдус-биле доңнашкан чоннуң ырызында безин
Тооруктуг долгай таңдым,
Долганзымза тодар-ла мен…
азы,
Агып баткан Аржаанныымга
Аштазыңза бодуң шоруң.
Ажаап төтпес аъжы-чеми
Аксыңдыва боду кирбес
дээн одуруглар хөйнү чугаалап турар. Тыва кижи «чудуруун чудук алдынче суккан эвес» дээн соонда, холун чада каап алгаш орбас, бети дизе, оранның чемге ажыглаар үнүжүн шупту таныыр, ону чемге холуп чип чурттап келген. Тыва кижи бойдуска хора чедирбейн, бойдустуң байлаа-биле ажы-төрүп амыдырап чораан. Тайга-таңдының кежиин ажыглап четтирер билиг тыва кижиниң угунда бар.
Амгы үеде ону канчаар ажыглаза чогуурун шиңгээдип алган кижилер күскү өйде (чамдык черлерде чылдың дөрт эргилдезинде) тайганың чеми-биле амыдырап, ажы-төлүн өстүрүп чоруурлар. Ынчалза-даа ону чогуур байдалга хөйү-биле чыып, арыглап, болбаазырадып кылырын үе негеп келген. Ону боттандырарда «2020-2024 чылдарда Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң тускай Программазынга» даянып, кат, тоорук аймаан чыып болбаазырадыр үлетпүр черин Тывага тургузары дээрге-ле, өгбелеривистиң кылып чораан ижин амгы үениң негелдезинге дүүштүр эгелээривис ол. Аңаа хамаарыштыр Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол: «Эң кол чүүл – чаңгыс чер-чурттугларывыстың тайганың дузазы-биле акша ажылдап алыры болур. Ол дээрге-ле, бир чылда кат-чимистен 250 муң чедир, мёдтан 600 муң чедир акшалар-дыр» деп медеглээн.
Март айның эгезинде Россия Федерациязының Чазааның даргазы Михаил Мишустинниң келгени, ук Программаның, ооң иштинде тайга үнүштериниң (дикоросы) үлетпүрүн боттандырарынга идигни берген дээрзи чугаажок. «Силерниң программаңарны өөренип көрдүвүс, билир бис. Кол чүве – ону боттандырары, киржир сорулгалыг инвесторларның даанган ажылын чогударын чедип алыры» дээрзин чурттуң Чазак Баштыңы Михаил Мишустин Тываның Чазак даргазы Шолбан Кара-оол-биле ужуражылга үезинде чугаалаан.
«Тооруктуг долгай таңдым, долганзымза тодар-ла мен» деп ырлажып турарывыс дег, өг-бүлевисти чемгерип, Тывавыстың социал-экономиктиг байдалын экижидер сорулгадан салыылыңар!
Төөгү, археология болгаш этнография килдизиниң эртем ажылдакчызы Аңчы Хомушку