2020 чылдың февраль 13-те “Тыва Улустуң езу-чаңчылдарының, аас чогаал болгаш ус-шеверлер төвүнге” Тыва дыл болгаш чогаал башкыларының 1-ги Республика Съездизин Тыва Республиканың өөредилге болгаш эртем яамызының “Национал школа хөгжүдер институт” башкарып эрттирген.
Хоочун тыва дыл башкызы Ондар Анна Кыдат-ооловнаның дараазында йөрээл сөстери биле Тыва дыл болгаш чогаал башкыларының 1-ги Республика съездизи эгелээн:
Шуулганның киржикчилериниң ажылы аайлышсын!
Кулааңар дыыжы болзун,
Карааңар көскү болзун,
Угааныңар оккур болзун,
Бодалыңар мерген болзун!
Орууңар ак болзун, чорууңар чогунгур болзун!
Курай-Курай-курай!
Өгбелениң Өндүр дылын
Салгалывыс сагып артсын!
Өг-бүлеңерге, үре-дазылыңарга
Өлчей-кежик доктаап-ла турзунам!
Курай-курай-курай!
Эгелээн ижиңер аайлашсын,
Эртем оруу ажык болзун,
Эзертээниңер ылгын болзун!
Эзеңгиңер быжыг болзун!
Тыва Черивис Сайзыразын!
Тыва Чонувус Арбыдазын!
Тыва Дылывыс Делгерезин!
Курай-курай-курай!
Ындыг-ла болзунам,
Чөп чедишсин, Йөрээл доктаазын!
Тыва дыл болгаш чогаал башкыларының 1-ги Республика Съездизиниң сорулгалары республиканың ниити ооредилге черлеринде төрээн (тыва) дылды болгаш хөгжүдеринге, шапкынчыдарынга база ажыл-чорудулганы башкарар уре-түңнелдиг байдалдар тургузары. Съездиниң кылып чорудар ужурлуг чүүлдери – профессионал ниитилелдиң көрүжү-биле төрээн (тыва) дылды сайзырадырының айтырыгларын эртем-өөредилге талазы-биле өөреникчилерниң национал культураны хүлээп алырынга болгаш сиңирип –билип алырынга эң күштүг чепсек кылдыр сайгарып көөрү болур.
Аңаа: 1. “Тыва дыл өөредириниң дылы болгаш өөренип-шинчилээр эртем: байдалы, чидиг айтырыглары болгаш оларны шиитпирлээриниң оруктары”, Модератору – Оюн Тамара Бүүрекчиировна, Республиканың тыва дыл болгаш чогаал башкыларының методкаттыжыышкын удуртукчузу.
- “Амгы өөредилге чорудулгазында төрээн (тыва) дылга өөредириниң этнокулҗтурлуг утказы”, модератору – Шаалы Алевтина Сугдуровна, Тыва Республиканың өөредилге болгаш эртем яамызының Национал школа хөгжүдер институдунуң эртем секретары, деп ийи дикуссия шөлчүгештери ажылдаан.
1-ги шөлчүгешке съездини байырлыг байдалга ажыдыышкынын Тыва Республиканың өөредилге болгаш эртем яамызының “Национал школа хөгжүдер институттуң” директору, философия эртемнеринин кандидады Товуу Сайзана Сергеевна кылгаш, киржикчилерге байыр чедирген.
Башкарыкчыларның тургусканы программа езугаар илеткелдер аажок солун, амгы үениң деңнелинге дүүштүр, көргузуг материалдарын бараалгадып, деңнеп, бадыткап тургаш кылып чоруттунган ажылдарны туңневишаан, кылдынганы аажок солун болган. Илеткелчилер Оюн Тамара Бүүрекчиировна, Республиканың тыва дыл болгаш чогаал башкыларының методкаттыжыышкын удуртукчузу, Байыр-оол Алевтина Петровна, Кызыл хоорайның №5 школа-гимназиязының тыва дыл,чогаал башкызы, Бавуу-Сурун Мира Викторовна, филология эртемнериниң доктору, Тываның Күрүне Университединиң “Тюркология” эртем-ооредилге товүнүң директору, Донгак Уран Алдын-ооловна, филология эртемнериниң кандидады, Тыва Республиканын Чазааның чанында Тываның Гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунда литература бөлүүнүң эргелекчизи, Ооржак Олеся Сергеевна, Тыванын Башкылар Билии бедидер Институдунда проектилер болгаш программалар талазы-биле проректор, Монгуш Виктория Валериевна, “Национал школа хөгжүдер институттуң” методизи олар кылганнар.
Съездиниң киржикчилери, тываның бүгү ырак-чоок кожууннарындан тыва дылы дээш сагыжы дүвүреп чоруур башкылар, эртем ажылдакчылары, чогаалчылар,
чалаткан аалчылар, Тыва Республиканын Дээди Хуралынын даргазы К.Т. Даваа, Тыва Республиканын Чазааның чанында Тываның Гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң директору А.П.Дамба-Хуурак, , Наөионал музейниң директору, филология эртемнеринин доктору К.А.Бичелдей, Чогаалчылар – С.С.Комбу, Ч.Кара-Куске, Ч.Черлик-оол олар, Күш-ажыл, Парлалга яамыларының төлээлери, Камбы-Лама Эргелели, улуг хоочун башкылар дээш кымнарны чок дээр. Олар шупту боттарының санал-оналдарын киирип, сагыш-сеткилин улешкеннер.
Тыва дылга даңгырак!
Төрээн Тыва дылымны камныг эдилээр мен.
Тыва дылым-чоргаралым.
Тыва дылымга шынчы болур мен,
Ону сайзырадыр мен,
Ону салгалдарымга дамчыдар мен,
Тыва дылымны хундулеп,
Кажан-даа каяа-даа утпас,
Кагбазымны даңгыраглап тур мен.
(К.А.Бичелдей)
