Бодунуӊ чүгле угаан-медерели-биле эвес, а бүгү чүлдү-чүрээнден төрээн чонунуӊ сагыш-сеткил культуразын ханы шинчилеп, чонга чедирип, келир салгалдарга кадагалап арттырары чүден артык чугула деп билип, бар шаа-биле ол дээш ажылдап чоруур эртемден, тыва уран чогаалдыӊ шинчилекчилериниӊ ийиги салгалыныӊ шылгараӊгай төлээзи, Тыва Республиканыӊ эртеминиӊ алдарлыг ажылдакчызы, ТГТШТИ-ниӊ башкарыкчы эртем ажылдакчызы, бистиӊ ынак башкывыс Зоя Баировна апрель 22-де мугур хар харлап турар.
Зоя Баировнаныӊ эрткен эртем оруу солун болгаш делгем, каалама эвес болгаш чырыткылыг чедиишкиннерлиг. Ол чонунга үнелеп четпес өнчүнү сөӊнээн – 20 ажыг эртем номнарыныӊ автору болгаш тургузукчузу, 200 ажыг эртем болгаш публицистиг чүүлдерни чырыкче парлап үндүрүп, Россияныӊ билдингир эртемденнериниӊ санынче кирген.
Ооӊ «Тыва улустуӊ тоолдары» (тыва, орус дылдарда), «Чылбыга Айны канчап сыырыпканыл?», «Аас чогаалындан чечен чогаалче» (орус дылда), «Аксагалдай ашак», «Күл-Тегин», «Тыва уран сөстүң арыннары» (орус дылда), «Тыва чогаалдыӊ кокпалары-биле», «Сагыш-сеткил культуразының кадагалакчылары» (орус дылда), «Тыва мифтер, тоолчургу болгаш тɵɵгүлүг чугаалар» (тыва, орус дылдарда), «Тыва аас чогаалыныӊ системазында бурун чугаалар» (орус дылда), «Хɵɵмей – тыва тоолдарда» болгаш өске-даа номнарын чүгле эртемденнер эвес, а калбак чон билир, үнелеп чоруур.
Зоя Баировнаның киржилгези чокта чаа чүс чылда бижиттинген «Тыва чечен чогаалдың тɵɵгүзү», «Тыва чечен чогаал: сɵɵлгү үениң шинчилелдери», «Мөӊгүн дашка», «Сенгел тываларының аас чогаалы болгаш чечен чогаалы», ТГШИ-ниң «Эртем демдеглелдери» болгаш ɵске-даа тыва культураныӊ шинчилелдериниӊ чырыкче үнери берге турган дээрзи билдингир. Бо мугур харлаан оюнда «Үелерниӊ үзүк чок дизии: гуманитарлыг эртемниӊ шапкынчылары» деп тыва, орус дылдарда бижээн эртем-публицистиг чүүлдериниӊ чыындызын үндүрген. Тыва сагыш-сеткил байлаа, эртем, культураныӊ аӊгы-аӊгы арыннары, чон-биле үзүлбес харылзаа, ооӊ эдилекчилериниӊ, ховар салым-чаяанныг төлээлериниӊ дугайында чүүлдери Зоя Баировна боду национал культураныӊ ёзулуг үнелекчизи, нептередикчизи, кадагалакчызы-дыр деп бодалды бадыткап турар.
Шупту номнарында, шинчилелдеринде Зоя Баировна тɵрээн чериниң бурунгу бижиктеринден эгелээш, амгы үениң чогаалдарынга чедир чоннуң сагыш-сеткил уран байлаан, ооң сайзыралының оруктарын тодарадып, ниитилелге кончуг чугула чырыдыышкын ажылын хɵй чылдарда чорудуп келген. Ооӊ үндезин бооп турар эӊ-не кол бодалы – кандыг-даа нация, быжыг ханы дазылдыг ыяш дег, бодунуӊ төөгүзүнүӊ, культуразыныӊ, төрээн дылыныӊ, ёзу-чаӊчылдарыныӊ ачызында чырык черде туттунуп чоруур. Зоя Баировна бодунуң эртем оруунуң эгезинде салдынган айтырыгларын, хүнден хүнче нарыыдап орган дилээшкиннерин могаг чокка сайгарып, шинчилеп чорааш, чонунга чедирип, бодунуң кол угланыышкынын черле ɵскертпейн, ажылын уламчылавышаан. Бодунуӊ тодарадып бижээни ханы үнелээр башкызы А.К. Калзанныӊ школазыныӊ эӊ-не төлептиг уламчылакчызы, дараазында салгалдарже дамчыдыкчызы, салым-чаяаныныӊ чогаадыкчы кокпазы-биле чандыр баспайн, бурунгаарлап чоруур.
Кижи бүрүзү, Зоя Баировна ышкаш, муң-муң чылдарда кадагалаттынып артып калган чоннуң ɵртээ турбас дылын болгаш сагыш-сеткил ɵнчүзүн ханы үнелеп, ɵрү кɵдүрүп чоруур болза, кажан-даа тыва чонувус доңгая дүжүп, довурак пактап чорбас боор деп бүзүрээлиңер, кады ажылдап чоруур эш-ɵɵрүм, дуңмаларым.
Ынчангаш, ТДЛТЭШИ – ТГТШИ-де 40 ажыг чыл дургузунда чаныш-сыныш чок, тыва эртемниӊ одаан өжүрбейн ажылдап чоруур хүндүткелдиг башкывыс Зоя Баировнага черге чедир мɵгейип, четтиргенивис илеретпишаан, бедик хей-аътты, быжыг кадыкшылды, ам-даа хɵй чылдарда үнелеп четпес чугула, солун эртем ажылдарын бижип, чырыкче үндүрерин күзээлиңер.
Людмила Мижит, филология эртемнериниӊ кандидады.