Шагаан-Арыг хоорайдан ырак эвесте, Кызыл биле Тываның чөөн, барыын кожууннарын харылзаштырып турар улуг орук аксында, Белдир-Кежии деп черде тыва дылдың тураскаалын тургускан. Бедии 3,27 метр тураскаалдың кырында Ъ үжүктү тыва дылдың онзагайы – ажык үннерниң өк-биле адалгазын көргүзүп тургускан.
База Ө, Ң, Ү үжүктерни тыва дылдың өске дылдардан онзагайын илередип тураскаалдың арнында Тываның хевир-чуруунуң иштинде сиилбээн. Оон аңгыда хенергедип келген айыылдан чайладыр Ногаан Дарийги ие бурганны чалап олурткан манаваан кежиктиң субурганын тургускан. Чорук чораан кижилер тура дүжүп, Ногаан Дарийги бурганга тейлеп ап, тураскаалда тыва, орус, англи дылдарда бижиттинген тыва дылга даңгыракты кыйгырып, даңгыраан бергеш, оруун улап чоруптар. Бо-ла бүгүнү тыва дылдың шинчээчизи, филология эртемнериниң доктору, РАЕН, РАСН академиги, ТывКУ-нуң профессору Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей бодап, өөнүң ишти шажын-чүдүлге эртемнериниң доктору, ТГСЭТШИ-ниң маркетинг, коммуникация килдизиниӊ эргелекчизи Ульяна Павловна Бичелдей тудуп тургустурганнар. Тураскаалдыг черни хаалга аксында ийи арзылаң кадагалап турарлар.
Тыва дыл хүнүнге тураскааткан «Тыва дыл – чоннуң байлаа» деп шуулганның ийиги хүнүнде, 11 айның 2-де, Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң директору, төөгү эртемнериниң кандидады Марианна Мөңге-Байыровна Харунова баштаан эртем ажылдакчылары тыва дылдың тураскаалының мурнунга даңгыраан бергеннер. Даңгыракта мындыг сөстер бар: «Төрээн тыъва дылымны камныг эдилээр мен. Тыъва дылым – чоргааралым! Тыъва дылымга шынчы болур мен – ону сайзырадыр мен, ону салгалдарымга дамчыдар мен! Тыъва дылымны хүндүлеп, каъжан-даа, кайаа-даа утпас, кагбазымны даңгыраглап тур мен!» Оларның-биле катай даңгыракты тус черниң чурттакчылары, Тываның Күрүне университединиң төлээлери, Шагаан-Арыг хоорайның башкылары, өөреникчилери болгаш өскелер-даа хүлээп алганнар.
Ук ёзулалдың соонда, тыва дылдың тураскаалынга шупту мөгейиг кылганнар. Улаштыр чыылганнарга тураскаалдыг черде тургустунган өске-даа солун чүүлдерни К.А. Бичелдей чыылганнарга таныштырган. Ол хүннүң аалчылары Индияның Джавархала аттыг университединиң профессору Кульгушан Варику болгаш Иркутск облазының өөредилге сайзырадыр институдунуң кафедра эргелекчизи, филология эртемнериниң кандидады Арюна Дугаровна Дармаева болганнар.
Белдир-Кежиинге даңгырак хүлээп ап турар өйде, институттуң директорунуң оралакчызы, филология эртемнериниң кандидады, Евгений Докурович Монгуш, дыл секторунуң эргелекчизи, филология эртемнериниң кандидады, Надежда Чылбаковна Серээдар оларга баштаткан эртем ажылдакчылары Шагаан-Арыгның № 2 школага болуп эрткен тыва дылга тураскааткан мөөрейниң киржикчилеринге шаңнал кылдыр «Тыва дылдың этимологтуг словары», «Тываның төөгүзү» база «Тыва тоолдар» деп номнарны дамчытканнар. Оон аңгыда «Күлтегин», «Тыва улустуң тоолдары» дээш о.ө. институттуң үндүрген номнарын белекке бергеннер.
Тыва дылга даңгырак хүлээп алыр бо үнүүшкүннүң соонда, Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем ажылдакчылары тыва дылды утпайн, салгалдарынга арттырарын даңгыраглаан соонда, хей-аъды көдүрлүүшкүннүг чанганнар. Эрткен-дүшкен чорумалдар-даа, албан-биле ук тураскаалга барып четкен кижилер-даа, тыва дылынга хүндүткел кылдыр даңгыраглаар дээрзи билдингир.