Тыва АССР-ниң эртеминиӊ алдарлыг ажылдакчызы, филология эртемнериниӊ кандидады Зоя Борандаевна Чадамба 89 харлап чорааш мөчээн.
Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер инстидунуң эртем ажылдакчылары Зоя Борандаевна Чадамбаның чоок кижилеринге, дөргүл-төрелинге, эш-өөрүнге ханы кажыыдалды илередип, эгиттинмес чидиригни оларның-биле үлежип тур бис.
Зоя Борандаевна 1928 чылда март 10-да Тожу кожууннуӊ Хөл деп черге төрүттүнген. 1947 чылда Кызылдыӊ 2 дугаар ортумак школазыныӊ баштайгы доозукчуларыныӊ бирээзи. 1953 чылда Зоя Борандаевна Ленинградтың күрүне университединиң чөөн чүк факультединиң тыва салбырын чедиишкинниг дооскаш, төрээн школазынга дыл болгаш литература башкылап турган. 1962-1965 чылдарда СССР-ниӊ Москвада эртем академиязыныӊ дыл институдунуӊ аспирантызы бооп өөренип эгелээн. 1970 чылда Новосибирск хоорайга «Тоджинский диалект тувинского языка» (Тыва дылдың Тожу диалектизи) деп темага кандидат диссертациязын чедиишкинниг камгалап алган.
Зоя Борандаевна Чадамба 1957 чылда Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдунче чалаттырып ажылдап келген. З.Б.Чадамба – дыл, бижик секторунуң тургузукчуларының бирээзи, ооң мурнунда секторну үр чыл иштинде эргелекчилээн эртемденнерниң бирээзи.
Зоя Борандаевна 70 ажыг эртем ажылдарын янзы-бүрү эртем журналдарынга болгаш солун-сеткүүлге бижип чораан. Лексика, диалектология – тыва дылдыӊ эки шинчилеттинген адырларыныӊ бирээзи. Ол шинчилелдерге З.Б.Чадамбаның киирген үлүг-хуузу улуг. Тыва-орус, орус-тыва словарьлар литературлуг тыва дылдыӊ ниити хереглеттингир лексиказын илеретпишаан, дылдыӊ нормаларын көргүзүп турар. Чогаалдарда, солуннарда таваржып турар эргижирээн, чаа, диалект сөстерни киирип турар. Словарьлар тыва дылдыӊ фонетика, лексика, морфологияны шинчилээринге дузалыг материал болур. З.Б.Чадамба 1968 чылда үнген «Тыва-орус словарьның», 1980 чылда үнген «Орус-тыва словарьның» тургузукчуларының бирээзи. Зоя Борандаевна Чадамбаныӊ база бир сонуургалы тыва аттар чораан. Ол «РСФСР-ниң чоннарыныӊ хуу аттары» деп тайылбыр номунга 1965, 1979, 1989 чылдарда «Тыва аттар» деп хөй санныг статьяларны бижип чораан.
З. Б. Чадамба тыва бижик, орфографияга хамаарышкан ажылдарны бижээн. Зоя Борандаевна тыва дылдың орфографтыг словарының немелделиг болгаш эдилгелиг 4-кү үндүрүлгезин белеткээринге киришкен. 1963 чылда А. А. Пальмбах биле З.Б.Чадамбаның «Основы тувинской орфографии» (Тыва орфографияның үндезини) деп улуг ному үнген. З.Б.Чадамбаның тыва дыл дугайында шинчилелдери ТДЛТЭШИ-ниӊ филология чыындыларында («Тувинский язык и литература в послеоктябрьский период» (Октябрь соонда үеде тыва дыл болгаш литература), Кызыл, 1977, «Тувинская письменность, язык и литература» (Тыва бижик, дыл болгаш литература) 1980 чылда, «Вопросы тувинской филологии» (Тыва филологияныӊ айтырыглары) 1983 ч. үнгүлээн
Бурунгу түрктерниң бижииниң тураскаалдарын дилеп, оларны номчуур талазы-биле чамдык ажылдар кылдынган деп Зоя Борандаевна бижээн. Студент чылдарында эртеги түрк дылды сонуургап эгелээн. бодунун сактыышкынында Зоя Борандаевна эртеги түрк дыл башкызының дугайында мынчаар бижээн: «Бис, Ленинград университединиң 1952-1953 чылдарда доозукчулары, ол кайгамчык ханы билиглиг, солун кижи Сергей Ефимович Маловка башкыладыр аас-кежиктиг болган бис. Ынчангаш башкывыстың херээн хире-шаавыс-биле уламчылап, бодувустуң бурунгу өгбелеривистиң дыл-домаан, эвээш-биче-даа бол, шинчилээр, көжээлерни мөөңнеп чыыр, кадагалап камгалаар херекке киржип турарывысты айытса артык эвес боор» (З.Б.Чадамба. Тувинская диалектология и тюркская руника. Кызыл, 2013, 212). 1962 чылда Фрунзе хоорайга «Современная и древняя енисеика» («Амгы болгаш эрте-бурунгу енисеика») деп монографияны И. А. Батманов башкызыныӊ удуртулгазы-биле Г. Ф. Бабушкин болгаш З.Б.Чадамба кады ажылдап үндүргеннер. Дараазында 1963 чылда Кызыл хоорайга башкызы И. А. Батманов болгаш А. Ч. Кунаа-биле кады «Эрте-бурунгу түрк бижиктиӊ тураскаалы» («Памятник древнетюркской письменности») деп аттыг номнуӊ автору болган.
Зоя Борандаевнаныӊ тыва эртемге улуг-хуузун чырыткан «Тыва диалектология болгаш түрк руниктиг бижик» («Тувинская диалектология и тюркская руника») деп ному 2013 чылда үнген.
Ук эртемденниң сонуургалы чүгле эртем ажылында делгем эвес, ол ышкаш хөй-хөй чылдар дургузунда очулга ажылын база кылып чораан: акызы Леонид Борандаевич Чадамбаныӊ болгаш өөнүӊ ээзи Куулар Мунзукович Аракчааныӊ чогаалдарын тыва дылдан орус дылче очулдуруп чораан.
Эртемни сайзырадырынга улуг салыышкыны дээш, хөй чылдарда ак-сеткилдиг ажылы дээш Зоя Борандаевна Чадамба күрүнениң дараазында бедик шаңналдарынга төлептиг болган: «Шылгараӊгай күш ажыл дээш», «1941-1945 чылдарда Ада-чурттуӊ Улуг дайынынга Тиилелгениң 50 чылы» деп медальдарныӊ болгаш «Буян-Бадыргы» орденниң III чергези.
Зоя Борандаевна Чадамбаның мөчээни-биле холбаштыр чоок кижилеринге, дөргүл-төрелинге, эш-өөрүнге ханы кажыыдалды илередип, ооң эрткен оруунга, ат-алдарынга мөгейдивис.
Харунова М. М-Б., Орус-оол С.М., Монгуш Е.Д., Мижит Л.С., Маннай-оол М.Х., Монгуш Д.А., Сузукей В.Ю., Бичелдей У.П., Байыр-оол М.С., Татаринцева М.П., Кужугет А.К., Моллеров Н.М., Самдан З.Б., Доржу Ч.М., Донгак С.Ч., Серээдар Н.Ч., Донгак У.А., Самдан А.А., Баярсайхан Б. болгаш оон-даа өске эртем ажылдакчылары.