https://www.high-endrolex.com/22

22 апреля известный исследователь тувинского фольклора и литературы Зоя Баировна Самдан отмечает славный юбилей. Поздравление коллектива

 Эртемдээнниӊ байырымныг ою-биле!

 Тыва Республиканың эртеминиё алдарлыг ажылдакчызы, филология эртемнериниё кандидады, Россияныё чогаалчылар эвилелиниё кежиг\н\, Тываныӊ гуманитарлыг, социал-экономиктиг болгаш тускай шинчилелдер институдунуё аас чогаал секторунуё башкарыкчы эртем ажылдакчызы Зоя Баировна Самданныӊ  чараш  оюн таварыштыр аӊаа изиг байырывыс чедирип, быжыг кадыкшылды, аас-кежикти, чогаадыкчы узак чолду базаажы-төлү, чоок кижилеринге өөрүшкү-маӊнайны сеткиливис ханызындан күзедивис.


Зоя Баировна 1951 чылдың апрель 22-де Тес-Хем кожууннуң Самагалдай суурга саң-хөө санакчызы кылдыр ажылдап чораан Баир Амырдаевичиниң база даараныкчы ажыл-иштиг, шевер ава – Оюу Булчуновнаның найыралдыг, хөй ажы-төлдүг өг-бүлезиниң ортун кызы бооп төрүттүнген.

З.Б. Самдан – Самагалдай ортумак школазын тергиин эки демдектерлиг доосканнарныӊ бирээзи. Школазының тывысканы аттестадын холга алгаш, ол улаштыр Иркутск хоорайның күрүне университединче өөренип кирип алган.

1974 чылда ук университетти чедиишкинниг доосканының соон дарый, ол-ла чылын бүгү республикага ады-сураа алгаан Тываныё дыл, литература болгаш т==г\н\ё эртем-шинчилел институдунуё литература болгаш аас чогаал секторунга биче эртем ажылдакчызы кылдыр улуг эртемче базымын эгелээн.

1977 чылда Россияныё эртемнер академиязыныё Делегей чоннарынын чогаалдарын шинчилээр институдунуё аспирантуразынга ==ренип кирген.

1983 чылда аспирантураны доозуп тура, «Литература болгаш аас чогаалдыё чаёчылдарыныё тыва прозага салдары» деп эртем ажылын чедиишкинниг камгалааш, филология эртемнериниӊ кандидады деп эртем адын чедип алган.

Зоя Баировна 1990 чылдан 2003 чылга чедир литература секторунуң эргелекчизинге ажылдаар эргени чедип алгаш, даанган ажылынга бедик харыысалгалыын үре-түӊнелдиг ажылы-биле бадыткааш, эш-өөрүнүң хүндүткелин чаалап алган.

Ооӊ түӊнелинде, 1995-1996 чылдарда институттуё оралакчы директорунга томуйлаткан. Ук удуртур ажылга З.Б. Самданның ажылдаанының  түӊнелинде, ооӊ хөйсанныг ажылдакчыларлыг албан чериниӊ ажылын мерген башкарып шыдаар организатор талантызы илерээн.

2003 чылдан 2007 чылга чедир Тыва Республиканыё культура болгаш националдар херээниё яамызыныё баштай оралакчы сайыдынга, а ооң соонда ол-ла яамыныё сайыдыныё х\лээлгезин к\\седип үре-түӊнелдиг ажылдаан.

Чечен чогаал биле аас чогаалдан аёгыда, Зоя Баировна эртемниӊ янзы-бүрү адырларын ханы сонуургап, ол талазы-биле шинчилелдерни доктаамал чорудуп келген.

Орхон-енисей бижимелдеринге, шажын-ч\д\лгеге, очулга, х==мей, театр сайзыралынга болгаш уран ч\\лд\ё янзы-бүрү адырларынга хамаарышкан хөй санныг эртем чүүлдерин З.Б. Самдан бижээн болуп турар.

Ооӊ шинчилээни айтырыглар, бижээни ажыл бүрүзү, эртемденниң чүлдүчүрээ, сагышсеткили тыва чоннуң үндезин культуразының айтырыглары дээш амырсоксаал чок дүвүреп чоруурун херечилеп турарлар.

Зоя Баировна эртемниң хөй янзы адырларының чонга ажыктыг бооп болур талаларын барымдаалап к=р\п, оларны нептередир, кадагалаар, сайзырадыр сорулгабиле ооӊ чидиг айтырыгларын өйшаанда билдилиг көдүрүп чоруур эртемденнерниң бирээзинге хамааржыр.

З.Б. Самданның чогаадыкчы, чедиишкинниг, шудургу ажылыныё т\ӊнелинде, 1987 чылда «Аас чогаалындан литератураже», 2001 чылда тыва аас чогаалыныё болгаш литератураныё айтырыгларынга хамаарышкан \ш номдан тургустунган эртем чүүлдериниң чыындылары «Тыва с=ст\ё арыннары» деп аттыг парлаттынган.

Эртемден 1992 чылда «Аксагалдай ашак, 2005 чылда «Тыва чогаалдыӊ кокпалары-биле», 2001 чылда «Хөөмей тыва тоолдарда» деп ажылдарны бижээш, чырыкче үндүрген.

Зоя Баировна, Тываныӊ дыл, литература болгаш төөгүнүӊ  эртем-шинчилел институдунга ажылдаан үелеринден эгелеп, амгы үелерге чедир «Сибирьниё болгаш Ыраккы Ч==н ч\к улустарыныё аас чогаалыныё тураскаалдары» деп 60 томнуг академиктиг серияныё белеткелинге киржир ССРЭ-ниӊ болгаш Россияныӊ шылгараӊгай эртемденнериниң санынче кирер аас-кежиктиг болган.

Тыва чоннуӊ аас чогаалыныӊ иштинден ук серияже үш улуг кезек кирип турар. Ол үш кезектиӊ ийизинге: 1994 чылда Новосибирск хоорайга парлаттынган «Тыва улустуё тоолдары», 2010 чылда чырыкче үнген «Тыва т==г\, тоолчургу чугаалар болгаш мифтер» хамааржыр. Бо ийи улуг хемчээлдиг кижи үнелеп четпес ажылдарны белеткээринге Зоя Баировнаныӊ дорт киришкени Тываныӊ гуманитарлыг эртеминиӊ төөгүзүнге чоргаарынчыг чүүл болуп кирер.

Оон аӊгыда Зоя Баировна эртеги түрк поэзияныё «Кюль-тегин» деп номунуӊ 1993, 2003, 2004 чылдарда парлаттынган \ш \нд\р\лгезин белеткээн.  

Тываның эртем-шинчилел институдунуӊ (амгы үеде ТИГПИ) бөлүк эртем ажылдакчылары тыва чоннуӊ болгаш Тывада орус чоннуӊ культуразынга, төөгүзүнге, дылынга хамаарылгалыг канчаар-даа аажок ажыктыг, солун чүүлдерни хөйчылдарныӊ дургузунда бүгү республиканыӊ чонундан мөөӊнеп чыгган болуп турар. Олар ол эртем материалдарын чүгле чыыр ажыл биле кызыгаарланмайн, сайгарып, эртем езузу-биле ханы өөренип, шинчилелажылдарын доктаамал чорудуп келгениниӊ түӊнелинде, хөйхөй номнарны чырыкче үндүрер аргалыг болганнар.

Ынчангаш, Зоя Баировна бөлүк эртемденнер-биле кады демнежип ажылдааш, улуг хемчээлдиг эртем ажылдарын (монографияларны) бижип, келир үениӊ салгалдары тыва чоннуӊ төөгүзүн  утпайн кадагалап чорзун деп сорулга-биле, дараазында номнарныӊ үндүрүлгезинге бодунуң үлүүн киириштирип келген.

Оларның санынга Сергей Күжүгетович Шойгунуңүзел-бодалы-биле белеткеп эгелээн «Тываныӊ кайгамчыктыг кижилериниӊ амыдыралчуртталгазы» деп серия база хамааржыр. Ук серияның Салчак Токага тураскааткан кезээнде «Араттыӊ сөзү» – эпоханыӊ төөгүлүг чечен чогаалы» деп эгениң автору Зоя Баировна болуп турар.

Оон аңгыда, Зоя Баировна 2013 чылда Новосибирск хоорайга парлаттынган «Тыва литератураныӊтөөгүзү» деп номнуӊ бир дугаар томунда «Тыва улустуӊ аас чогаалы – тыва литератураныӊ уранчечен үндезини» деп эгени бижээн.

2007 чылда чырыкче үнген «Тываныӊ төөгүзү» деп чаарты бижиттинген номнуӊ ийи дугаар томунда «Тыва национал литератураныӊ, парлалганыӊ болгаш парлалга херээниӊ хөгжүлдези» деп эгени база бижээш, оон-даа өске эртем ажылдарын, ниитизи-биле 200 ажыг литература-критиктиг, публицистиктиг эртем чүүлдерин аёгы-аёгы чыындыларга, журналдарга, солуннарга парладып \ндүрген.

З.Б. Самдан тыва дылче буддизм өөредиинге хамаарылгалыг литератураны очулдурар б=л\кт\ё удуртукчузу болуп база ажылдап чораан.

1990 чылдарныё т=нч\з\нде  З.Б. Самданның очулгазы-биле ийи ном чырыкче \нген. Оларга буддизмниң алдарлыг башкызы, бурунгу философ Падма Самбхаваныё «Араганыё хоразыныё дугайында» деп ажылының, база, Чырыткылыг XIV Далай-ламаның Россияга төлээзи болуп ажылдап турган геше Джампа Тинлейниё 1999 чылда парлаттынган  «Поова. +л\м соонда чуртталга» деп номунуң очулгалары хамааржыр. Ол ийи ажылды тыва дылче З.Б. Самдан очулдурган. Ол ышкаш, ооң редакторлааны-биле буддизм шажынының элээн каш брошюралары база парлаттынган.

Амгы \еде Зоя Баировна тываларныё бурун-чугааларынга (мифтеринге) тураскааткан улуг хемчээлдиг эртем-шинчилел ажылын (монографияны) бижип, чырыкче үндүреринге белеткеп турар.

Эртем-даа,  к\р\не-даа ажылын кылып чорааш, Зоя Баировна Тываны х=й-х=й даштыкы чурттарга болгаш Россия күрүнезиниң республика, край, областарынга төлептиг т=лээлеп, ук черлерниң чоннарын төрээнчериниң, хайыралыг тыва чонунуң байлак үндезин культуразы-биле каш удаа таныштырып келген. Ооң бижээни эртем ажылдарын Росияның, Сибирьниё болгаш =ске-даа чурттарныё, регионнарныё эртемденнери бедик \нелээр, оларныё аразында ол мурнуку одуругнуң деп санаттырар эртем ажылдакчыларынга хамааржыр.

Тываныё барык б\г\ булуёнарынга эртем ажылының аайы-биле албан хаап, чоннуң аас чогаалын чыыр амыр эвес ажыл кылып, янзы-бүрү экспедицияларга киржип чорааш, четкенинден аёгыда, Зоя Баировна Кыдатка, Моолга, Хакасияга, Даглыг Шорияга база Алтайга эртем-шинчилел ажылы кылган экспедицияларныӊ киржикчизи болуп келген.

Кижилер-биле эвилең чугаалажып, улус-чонну х\нд\леп билири, чончу болгаш академиктиг эртем талазы-биле ханы билиглериниё делгеми Зоя Баировнаны амыдыралга туруп келген дарый шиитпирлээр ужурлуг айтырыгларны кымдан мурнай эскерип, оларны эптиг чогударының ылаптыг шын харыызын тып билир кылдыр өөреткен.

Ооң биче сеткилдии, дузааргаа, сагыш човаачалы, артык-тудуу чугаа-соотка хөӊнү чогу, бодунга негелделии ону улус-чоннуё, эш-==р\н\ё х\нд\ткелин чаалап алырынга барымдаа болган.

Бо хүн Зоя Баировна бодунуң ээлчеглиг чараш байырымныг оюн буянныг ава, 3 дакпыр эргелиг эне болуп демдеглеп турар. 2016 чылдың ачылыг чазында, таптыг-ла ооӊ бодунуң төрүттүнгени айында, ооң эр кара чаңгыс оглунуң уругларының иези чаптанчыг кыс уругну чырык өртемчейгебодараткаш, алдарлыгкырган-аваны кызыгаар чок өөрткен.

Зоя Баировнаның ==реникчилеринге Тыва эртемниё б\з\релдиг ч=леӊгииштери: филология эртемнериниё кандидады, башкарыкчы эртем ажылдакчызы, институттуё эртем секретары Мижит Людмила Салчаковна, филология эртемнериниё кандидады, башкарыкчы эртем ажылдакчызы, литература секторунуё эргелекчизи Донгак Уран Алдын-ооловна, филология эртемнериниӊ кандидады, моол шинчилелдер секторунуӊ башкарыкчы эртем ажылдакчызы Донгак Антонина Саар-ооловна, улуг эртем ажылдакчызы, институттуё эртем архивиниӊ удуртукчузу Салчак Василий Савырович хамааржыр.

Тыва Республиканыё Культура болгаш националдар херээниё яамызынга ажылдап тургаш, Зоя Баировна х==мейниң, хам ч\д\лгезиниң, орхон-енисей бижиктерининиң нарын айтырыгларын, чажыттарын сайгарган делегей чергелиг \ш улуг эртем чыыштарын (симпозиумнарны) белеткеп болгаш башкарып эрттирген.

 2003-2004 чылдарда ооё киржилгези-биле Республиканыё культуразыныё 2004 чылдан 2010 чылга чедир х=гж\\р\н\ё сорулгаларыныё дугайында күрүне программазын Тыва Республиканың Чазаа х\лээп алганы, база литература болгаш уран ч\\л талазы-биле Тыва Республиканыё Чазак Даргазыныё тыпсыры К\р\не шаёналы бадылаттынганы өөрүнчүг чедиишкин болган.

З.Б. Самдан республиканың х=й-ниити амыдыралыныё  идепкейлиг киржикчизи. Ол х=й чылдарда Тываның Чогаалчылар эвилелиниё баштаар чериниё, ном \нд\рер черниё болгаш «Улуг_Хем» журналдыё редакторлар б=л\\н\ё кежиг\н\. Тыва литератураныё х=гж\лдези дээш шудургу ажылдап, чогаалчылар-биле чоок харылзажып, оларныё байырымныг ойларынга тураскааткан эртем статьяларын бижип, аныяк эртемденнерге, методистерге, башкыларга улуг дузазын к=рг\з\п чоруур сагыш човаачал дузалакчы, деткикчи. Ол школа башкыларынга дуза кылдыр «Школаныё эге класстарынга тыва тоол» деп ==редилге номун база белеткээн.

З.Б. Самдан 2000 чылда Россия чоннарыныё Ассамблеязыныё «Национал бот-тускайлаё чорукту камгалаарынга база Россияныё чоннарыныё чаёгыс эвин быжыглаарынга улуг \л\г-хуузу дээш» деп диплому-биле, 2003 чылда Европаныӊ Хам ч\д\лге шинчилээр чериниӊ м=ёг\н медалы-биле, 2006 чылда Тыва Республиканыё «Шылгараӊгай к\ш-ажыл» деп медалы-биле, 2015 чылда Бүгү делегейниӊ «ТЮРКСОЙ» организациязыныӊ медалы-биле, база, Россия биле Тываныӊ каттышканыныӊ 100 чыл оюнга тураскааткан төөгүлүг медаль-биле шаӊнаткан.

Чүректеривис чылыг дөзүнден бедик хүндүткээривис Зоя Баировнага бо хүнге чедир чедип алган чедиишкиннеринден улам быжыг, ынаныштыг тептинип, моон-даа ыӊай улус-чонга бараалгадыр ном-саӊы элбээрин, хайыралыг төрээнчоокулузу амыр-менди болуп, ажы-төлү бодун өөртүпөзүп мандыырын, узун назы назылаарын сеткиливис ханызындан курайлап туруп күзедивис.

Төрүттүнген хүнүӊерниң ою-биле, ачылыг, авыралдыг Зоя Баировна!

 Биобиблиография Зои Баировны Самдан

Башкывыска

 Кыңгырткайндыр агып чыдар узун Тестиң

 Кылын чаштыг, хорам кызы – Башкывыс ол.

 Алдан чылдар нүүрүн көрүп чурттап келгеш,

 Ажыл-иштиң чымыжынга арны кызып,

 Алдар-аттыг эртемден бооп хуула берген. 

  

Тыва чоннуң тоолчургу чугаазындан

 Чечен чогаал эгелээнин чиге сөглээш,

 Диссертация камгалапап шынзыткаштың,

 Тоолдардан хуулгаазынның ылгалындаа,

 Уктап тургаш, кашкаш номда сиилбээн Силер.

 

 

Чазак база Силерлерни онзалааштыӊ,

Сайыт кылдыр депшидипдаа тургулады.

 Сорунзалыг, хей-аъттыг, эрес силер,

 Согун ышкаш дорт, быжыг чаңныг силер.

 Сооңарда соруктуглар четкен силер.

 

 

Ол-ла хевээр шиник-чаагай чоругарла,

Оон-даа ыңай чедиишкинниг ажылдагар!

 Улуг номнар бижитинзин, парлаттынзын!

 Уруг-дарыг эдээңерни үзе бассын!

Узун назын назылагар, курай, курай!

 

 Аас чогаал секторунуӊ эртем ажылдакчызы

Арина Тулушевна Дугаржап

 
 

В связи с юбилеем Зои Баировны Самдан хочется посвятить ей самые прекрасные слова, сказать теплые и душевные пожелания.

Естественно, в день ее рождения, от друзей, коллег, родственников в адрес Зои Баировны будут посвящены как слова поздравлений, благопожеланий, так и слова благодарности.

Как молодой научный сотрудник, от своего имени хочу поделиться с коллегами своими мыслями, какой открыла я ее для себя в недавнем прошлом.

Прежде всего, она меня поразила своей эрудицией, затем безграничной любовью к своей научной деятельности и огромной заинтересованностью в успешном завершении той или любой начатой работы. Ее отличает, например, такая черта характера, как требовательность в первую очередь, к самой себе, а затем, уже к другим.

Наблюдая со стороны за Зоей Баировной, я для себя сделала вывод, что она – строгий наставник и в то же время мудрая женщина с хорошим чувством юмора. Она никогда не отказывается оказать помощь начинающим исследователям и всегда даст ценные советы в любом начинании, причем в очень доброжелательном тоне.  Она всегда приветлива и внимательна ко всем, кто ее окружает и является просто добрым товарищем для своих коллег. Для меня она – настоящий пример для подражания в профессиональной деятельности.  

В юбилей замечательного человека, талантливого исследователя Зои Баировны, хочется ей признаться в глубоком уважении и почтении.

Зоя Баировна, от всей души желаю Вам крепкого здоровья! Пусть Ваши научные изыскания принесут еще большую пользу в деле развития гуманитарной науки Тувы и России, а также в изменении мира к лучшему.  Пусть Ваш труд каждый день приносит Вам огромное моральное удовлетворение, благополучие, радость, народное почитание и уважение.

н.с. сектора литературы ТИГПИ

Ш.Ю. Кужугет.

 

З.Б. Самданга

Амыдырал далайының шапкынынга

Эштип-шымныр чалгын-чакпа – билиг шаңнап,

Аас чогаал, чечен чогаал  өөренип,

Элиңерге, чонуңарга дөртен чылда

Эчис шынчы бараан болуп келген Силер.

 

Бурунгунуң тоолдарын, ыры-шоорун –

Бурун шагның, амгы өйнүң чогаалдарын

Чүректерге чедирер дээш билииңерни,

Чүткүлүңер-сорууңарны  сөңнээн Силер!

Эртемге-даа союлга-даа   бердингештиң

Эгезинден амга чедир өскерлиш чок кады Силер.  

 

Ажыл-ишчи, топтуг-кежээ аажы-чаңы

Шупту биске өөредиг, үлегер боор.

Ынчангаштың чаагай иштиң өлчейлиинге

Чоргаарланып сеткил ханып мөгейдивис!  

Өндүр чараш төрүттүнген оюңарны 

Өөрүшкүлүг алгап тур бис, мактап тур бис!

Өлчей-кежик, кадыкшылды күзеп тур бис!

 

Шончалай Ооржак

ТГШИ-ниң литература секторунуң

                                                       эртем ажылдакчызы

 

 

 

Хүндүлүг Зоя Баировнага!

65 хар, улуг алдар үези-дир!

Чуртталганың чечектелген үези-дир!

Чайынналган чедиишкиннер үези-дир!

Чечектелген үеңерниң байырында

Мерген ханы угаанныгбай Силерлерге,

Мергежилдиг Кадыннарның дээрезинге,

Тоолдарның маадыры  дег кадык боорун,

Мифте дег кайгамчыктыг чараш боорун,

Тоолда дег чайгаар бүдер ажыл-ишти,  

Күзээр-дир бис! Күзээр-дир бис! Күзээр-дир бис!

Силерлерниң ачыңарда

Шипшип-шипшип шинчилеп каан,

Шиник чараш аас-чогаал

Салгалдардан салгалдарже

Соксаал чокка дамчып чорзун!

 

Хүндүткелбиле Надежда Маадырооловна Очур,

Чечена Чаш-ооловна Норбу

                         

 

Глубокоуважаемая Зоя Баировна, в преддверии замечательной даты в Вашей жизни наш сектор присоединяется ко всем теплым и искренним словам наших коллег!

За Вашими плечами долгий и достойный путь в изучении фольклора и литературы нашего народа. Ваша многолетняя научная деятельность – это пример для начинающих и молодых исследователей.

Все, кто Вас знает, восхищаются Вашей неутомимой энергией, оптимизмом, желанием способствовать ради благополучия окружающих. Вас отличает научная принципиальность, трудолюбие, постоянный интерес ко всему новому.

Долгих лет жизни, творческих успехов и любви Вам и Вашим близким!

 

 Сотрудники сектора

прикладной социологии

Поделиться ссылкой:

Leave a Reply